Şarbon Nedir?

Şarbon, Bacillus anthracis isminde bir bakterinin niçin olduğu ender fakat ciddi bir hastalıktır. Bacillus anthracis spor oluşturan bir bakteridir.  Şarbon düzgüsel şartlarda esas olarak çiftlik hayvanlarını ve yırtıcı hayvanları etkisinde bırakır. Sadece insanoğlu, hasta hayvanlarla direkt yada dolaylı temas yöntemiyle enfekte olabilirler.

Şarbonun insandan insana direkt bulaştığına dair bir kanıt yoktur. Yalnız şarbon taşıyan deri lezyonlarının direkt temas yöntemiyle yada kontamine bir nesne ile temas yöntemiyle bulaşması mümkündür.

Şarbon bakterileri vücuda çoğu zaman deri üstündeki bir açık yaradan girer. Bunun yanı sıra enfekte hayvanların etinin yenilmesi ya da bakterinin sporlarının solunması da şarbon hastalığına yakalanmaya niçin olabilir.

Şarbon günümüzde Orta ABD, Cenup ABD, Sahra altı Afrika, Orta Asya, Güneybatı Asya, Cenup Avrupa ve Doğu Avrupa ile Karayipler benzer biçimde bölgelerde yaygın olarak görülür. İnsanlarda görülen şarbon vakalarının büyük bir kısmı, enfekte hayvanlara, bu hayvanların iyi pişirilmemiş etlerine yada postlarına maruz kalmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar.

Hayvan dışı bulaşmanın malum birkaç örneğinden birisi 2001 senesinde posta yöntemiyle zarf içinde gönderilen sporlar ile meydana gelen bir biyolojik terör saldırısıdır. Bu sporlara maruz kaldıktan sonrasında yirmi iki şahıs şarbon geliştirmiş ve bu kişilerden beşi yaşamını yitirmiştir. Şarbon Birinci Dünya Savaşı esnasında biyolojik tabanca olarak kullanılmıştır.

Şarbon hastalığının emare ve semptomları, ferdin iyi mi enfekte olduğuna bağlı olarak değişim gösterir. Bu emare ve semptomlar çoğu zaman ortaya çıkan cilt yaralarını, kusmayı ve şoka girmeyi içerebilir. Antibiyotikler ile başlanan erken ve saldırgan tedavi birçok vakada şarbon enfeksiyonunu iyileştirebilir. Sadece solunan şarbonun tedavisi hem daha zor olsa gerek ve hem de ölüm ile neticelenmesi ihtimali daha yüksektir.

Şarbon Niçin Olur?

Şarbon hastalığı, şarbona yol açan virüsün yada sporların bir bireyi enfekte etmesinden oluşur. Şarbon sporları dünyanın birçok yerinde toprakta organik olarak meydana şarbon bakterileri tarafınca oluşturulur. Bu sporlar, bir konakçıya girene kadar senelerce uykuda kalabilirler. Şarbon için en yaygın konakçılar içinde atlar, keçiler, koyunlar ve sığırlar benzer biçimde hayvanlar bulunur.

Daha yakın dönemde Avrupa’da gelişen iki şarbon salgını vakasının, eroin kullanıcıları tarafınca enjekte edilen kanun dışı uyuşturuculardan kaynaklandığı gözlemlenmiştir. Avrupa’da satılan eroinin muhtemelen organik olarak oluşan şarbonun daha yaygın olduğu bölgelerden geldiği düşünülmektedir.

Bireylerin şarbon hastalığına yakalanması için şarbon sporları ile direkt temas kurması gereklidir. Şarbona maruz kalma riski yüksek bir ülkede çalışmak, laboratuvar ortamında şarbonla çalışmak, şarbon vakalarının yaygın olduğu bölgelerde hayvan derileri, kürkler yada yünlerle uğraşmak, gene bu bölgelerde bilhassa hayvancılıkla uğraşmak, baytar hekimlikte çalışmak, avcılık ile uğraşmak ve eroin benzer biçimde yasa dışı uyuşturucuların vücuda enjekte edilmesi şarbon hastalığının gelişme riskini daha artırır.

Şarbon İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nedir?

Şarbon hastalığı bir ekip ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar içinde ilk olarak ferdin vücudunun ve bağışıklık sisteminin şarbon enfeksiyonuna düzgüsel şekilde cevap verememesi sebebiyle birden fazla organ sisteminde hasar meydana gelmesi, kısaca sepsis ile beyin ve omuriliği kaplayan zarlar ile sıvının iltihaplanması sonucunda yoğun kanama kısaca hemorajik menenjit gelişmesi mevcuttur. Her iki durum ferdin yaşamını yitirmesine yol açabilir.

Şarbon Iyi mi Önlenir?

Şarbon sporlarına maruz kalan bireylerin enfeksiyonu önlemek suretiyle hem yetişkinler hem de çocuklar için kullanımı onaylanan ilaçlarla 60 günlük bir tedavi kürüne başlaması gereklidir. Bu ilaçların yanında üç dozluk bir şarbon aşısı serisi yapılır. Bazı vakalarda ise ilaçlarla antikor tedavileri uygulanabilir.

Günümüzde önleyici bir şarbon aşısı mevcuttur. Şarbon aşısı canlı bakteri içermez ve enfeksiyona yol açamaz. Sadece şarbon aşısı, enjeksiyon yerinde yoğun ağrı hissinden başlayarak daha ciddi alerjik reaksiyonlara kadar değişen yan etkilere niçin olabilir. Bu aşı genel halk kullanımı için tasarlanmamıştır. Bunun yerine, risk altındaki bölgelerde bulunan askeri personel, şarbonla çalışan bilim adamları ve öteki yüksek riskli mesleklerdeki insanların kullanımına ayrılmıştır.

Şarbonun yaygın olduğu ve sürü hayvanlarının rutin olarak aşılanmadığı bir ülkede yaşayan yada gezi eden bireyler mümkün olduğunca çiftlik hayvanları ya da hayvan deri ve postları ile temastan kaçınmalıdır. Buna ek olarak uygun şekilde pişirilmemiş et yenilmemelidir. Gelişmiş ülkelerde bile, ölü hayvanlara yaklaşırken dikkat göstermek ve ithal post, kürk yada yün ile çalışırken yada bu tarz şeyleri işlerken çeşitli sıhhat önlemleri almak önemlidir.

Şarbon Emareleri Ve Tipleri Nedir?

Her biri kendine özgü değişik emare ve semptomlara haiz şarbon hastalığı türüne neden olan dört yaygın şarbon enfeksiyonu yolu vardır. Bir çok vakada şarbonun emare ve semptomları, fert bakteriye maruz kaldıktan sonraki altı gün içinde gelişir. Bununla beraber, solunum yöntemiyle enfekte olunan durumlarda şarbon emare ve semptomlarının ortaya çıkması altı haftadan fazla sürebilir.

Kutanöz şarbon

Kutanöz şarbon enfeksiyonu ferdin vücuduna ciltten, çoğu zaman bir kesik yada başka bir yara yöntemiyle girer. Bu, hastalığın hem en yaygın bulaşma yoludur hem de en hafifçe seyreden türüne neden olur.

Uygun tedavi süreci uygulanmış olduğu sürece kutanöz şarbon nadiren ölümcül sonuçlara neden olur. Kutanön şarbonun emare ve semptomları içinde ilk olarak bir böcek ısırığına benzeyen, hızla gelişerek siyah merkezli ağrısız bir yaraya dönüşen, kabarık, kaşıntılı bir yumru bulunur.

Bunun yanı sıra boğaz ve çevresindeki lenf bezlerinde şişlik, bazı vakalarda görülen ateş ve baş ağrısı benzer biçimde grip benzeri semptomlar, kutanöz şarbonun öteki emareleri arasındadır.

Gastrointestinal şarbon

Gastrointestinal şarbon enfeksiyonu, çoğu zaman enfekte bir hayvandan elde edilmiş etin yeterince pişirilmeden yenilmesinden oluşur. Kişinin boğazından bağırsaklarına kadar tüm gastrointestinal sistemini kısaca sindirim sistemini etkileyebilir.

Gastrointestinal şarbonun en yaygın emare ve semptomları içinde ilk olarak mide bulantısı ve kusma olmak suretiyle, ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı,  yutma güçlüğü, boyun şişmesi, iştahsızlık, karın ağrısı ve hastalığın sonraki aşamalarında şiddetli, kanlı ishal görülür.

Solunan Şarbon

Solunan şarbon, bir fert tarafınca şarbon bakterisinin sporlarının solunması sonucunda gelişir. Solunan şarbon, hastalığın en ölümcül şeklidir; süratli ve tertipli tedavi uygulanmasına karşın çoğu zaman ölüm ile sonuçlanır.

Hastalığın ilk emare ve semptomları içinde ilk aşamada boğaz ağrısı, hafifçe ateş, bitkinlik ve kas ağrıları benzer biçimde birkaç saat yada gün devam eden grip benzeri semptomlar olmak suretiyle ağrılı yutma, hafifçe göğüs rahatsızlığı, kan tükürme, menenjit, mide bulantısı, nefes almada güçlük, nefes darlığı ve son aşamalarında şok – dolaşım sisteminin çökmesini içeren akut bir tıbbi durum ile yüksek ateş görülür.

Enjeksiyon Şarbonu

Göreceli olarak kısa sürede saptanan bu şarbon enfeksiyonu bulaşma yolunun varlığı şu ana kadar yalnız Avrupa’da rapor edilmiştir. Yasa dışı uyuşturucuların enjeksiyonu ile bulaştığı görülmektedir. Enjeksiyon kaynaklı şarbon hastalığının ilk emare ve semptomları içinde enjeksiyon bölgesinde siyaha dönüşen bir alanda kızarıklık, büyük şişlikler, şok, çoklu organ yetmezliği ve menenjit görülmektedir.

Birçok vakada yaygın hastalıklar ilk olarak grip hastalığına benzer emare ve semptomlar ile adım atar. Bu yüzden boğaz ağrısının yada kas ağrısının sebebinin şarbon olması son aşama düşüktür. Sadece organik olarak şarbon bakterisinin bulunabileceği ortamlarda çalışan bireylerde olabileceği suretiyle, şarbon hastalığına yakalanmış olabileceğini düşünen bireyler bir değerlendirme ve bakım için derhal doktora görünmelidir.

Dünyada şarbonun bilhassa yaygın olduğu yerlerinde hayvanlara yada hayvansal ürünlere maruz kaldıktan sonrasında bozukluğun emare ve semptomlarını geliştiren bireyler derhal tıbbi desteğe başvurmalıdır. Şarbon hastalığında erken teşhis ve tedavi oldukca önemlidir.

Şarbon Iyi mi Teşhis Edilir?

Tabip, ferdin şarbona maruz kalma ihtimalini belirlemek için düzgüsel soruların yanı sıra ne tür bir iş yaptığını soracaktır. Ilk olarak grip yada zatürre benzer biçimde emare ve semptomlara niçin olabilecek öteki, daha yaygın durumların var olma ihtimalini ortadan kaldırmak isteyecektir.

Bir ferdin grip olup olmadığını süratli bir halde teşhis etmek için süratli bir grip testi yapılabilir. Eğer öteki hastalık testleri negatif çıktıysa, bilhassa şarbon ihtimalini araştırmak için çeşitli  testler yapılabilir. Mesela deri testi esnasında ferdin cildindeki şüpheli bir lezyondan alınan bir sıvı örneği yada biyopsi yapılarak alınan ufak bir doku örneği kutanöz şarbon emareleri için bir laboratuvarda kontrol edilebilir.

Şarbon bakterilerinin dolaşım sistemi içinde varlığının belirlenmesi için bireyden laboratuvarda denetim edilmek suretiyle kan örneği alınabilir. Tabip, solunan şarbonun varlığını teşhis etmeye destek olmak için göğüs röntgeni yada bilgisayarlı tomografi  taraması isteyebilir.

Gastrointestinal şarbonu teşhis etmek için tabip ferdin dışkı örneğinde şarbon bakterisi olup olmadığını denetlemek suretiyle dışkı testi gerçekleştirilmesini isteyebilir. .

Spinal musluk ya da öteki adıyla lomber ponksiyon adında olan bir başka testte tabip ferdin omurilik kanalına bir iğne sokar ve azca oranda sıvı çeker. Tabip menenjit olasılığı sebebiyle sistemik şarbondan kısaca kutanöz harici öteki şarbon türlerinden şüphelendiğinde spinal musluk testini kullanırlar.

Şarbon Iyi mi Tedavi Edilir?

Şarbon hastalığı tedavi şekillerinin en başlangıcında doktor tarafınca tavsiye edilen antibiyotik ilaçların kullanılmasıdır. Hangi antibiyotiğin ya da antibiyotik kombinasyonunun ne kadar süreyle en etkili tedavi neticelerini elde etmek için kullanılacağı, ferdin şarbon ile iyi mi enfekte olduğuna, yaşına, genel sağlığına ve çeşitli öteki faktörlere bağlıdır. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, tedavi neticeleri o denli etkili olur.

2001 senesinde meydana gelen terör saldırılarının peşinden tıp uzmanları ve araştırmacılar, solunan şarbona karşı antitoksin tedavileri geliştirdiler. Bu ilaçlar hastalığa yol açan bakterilere zarar vermek yerine, enfeksiyonun ortaya çıkmasına niçin olduğu toksinlerin vücuttan atılmasına destek olurlar. Gene bazı şarbon ilaçları da bu toksinleri nötralize etmek için kullanılabilir fakat, bu ilaçlar düzgüsel antibiyotiklere ek olarak verilir.

Bazı enjeksiyon şarbonu vakaları, enfekte olmuş dokunun cerrahi olarak çıkarılmasıyla başarıya ulaşmış bir halde tedavi edilmiştir.

Birçok şarbon vakası antibiyotiklere cevap verirken, ileri aşamada olan soluma şarbonu bu tedaviye cevap vermeyebilir. Hastalığın sonraki aşamalarında, bakteriler çoğu zaman ilaçların ortadan kaldırabileceğinden daha çok toksin üretmiştir.

Şarbon hastaları antibiyotiklerin yanı sıra, kan damarlarını sıkılaştırmak ve tansiyonu yükseltmek için ventilatörler, sıvılar ve ilaçlar kısaca vazopressörler dahil olmak suretiyle yoğun destekleyici bakımla da tedavi edilebilirler.